شاعر مطلبی را كه غالبا یک مفهوم عقلی و از نوع خبری است،بیان می‌كند و برای اثبات ادعای خود دلیلی می‌آورد مثل این بیت صائب:
اظهار عجز پیش ستمگر زابلهی است
اشک كباب موجب طغیان آتش است
میتوان گفت بین دو مصرع این بیت معادله‌ای برقرار است.مصرع اول برابر با مصرع دوم است، یعنی بین آنها میتوان علامت تساوی(=)گذاشت؛چنانچه مشاهده می‌شود،دو مصرع بیت ازنظر نحوی كاملاٌ مستقل هستند و از نظر معنایی برابر با هم.چنین تكنیكی در شعر،اسلوب معادله نامیده می‌شود.درشعر فارسی از قرن دهم به بعد محور اصلی سبک است و توسط صائب و بیدل به اوج خود رسیده است:
هر كه را بر خاک بنشانی به خاكت می‌كشد
شمع آخر تكیه بر خاكستر پروانه كرد
«صائب»
دور دستان را به احسان یاد كردن همت است
ورنه هر نخلی به پای خود ثمر می‌افكند
«صائب»
اسلوب معادله ازنظر تكنیک شبیه تمثیل است.صاحب نظرانی مثل دكتر شفیعی كدكنی تمثیل را برابر با اسلوب معادله می‌دانند.تمثیل ایراد سخنی از جانب نویسنده و آوردن یک مثال عامه پسند در اثبات سخن است.
هر كس شكست قیمت خود بر زمین نماند
ارزن چو شد متاع،به زر زود می‌رسد
«صائب»
در تمثیل و اسلوب معادله شرط نیست كه مصرع دوم،یا كلاٌ مصرعی كه به عنوان مثال آورده می‌شود،مَثَل باشد؛بلكه معمولاٌمصرع اول یک مسئله عقلی و اخلاقی را مطرح می‌كند و مصرع بعد،مثالی حسی و قابل فهم‌تر است.
گنبد مسجد شهر از همه فاضلتر بود
گر به عمامه كسی كوس فضیلت می‌زد
تفاوت اصلی این دوتكنیک زبانی(اسلوب معادله و تمثیل)،با ارسال المثل است.در ارسال المثل، همیشه یک«مَثَل» در شعر یا درنثر آورده می‌شود،به عبارت دیگر مثال آن یک ضرب المثل است:
سر انگشت تحیر بگزد عقل به دندان
چون تأمل كند آن صورت انگشت نما را
«سعدی»
در این بیت «انگشت به دندان گزیدن از حیرت» كه یك ضرب المثل است گنجانده شده و این بیت ارسال المثل دارد، و یا این بیت حافظ:
مرا به كشتی باده در افكن ای ساقی
كه گفته‌اند نكوئی كن و در آب انداز
«برگرفته از امثال و حكم»
بنابر این با بررسی متون بلاغی و ادبی میتوان گفت:تمثیل و اسلوب معادله یكی هستند و آنچه با این دو تفاوت دارد،ارسال المثل است.البته تمثیل،در متون معاصر به عنوان یک نوع یا ژانر ادبی نیز كابرد دارد؛و این نوع در اینجا مد نظر نیست،بلكه تمثیل درمتون بلاغت منظور نظر است.
اسلوب معادله درحقیقت شاخصه ی اصلی سبک هندی است وعلاوه برصائب و بیدل دهلوی، طالب آملی و سلیم تهرانی در به كارگیری این اسلوب موفق عمل كرده‌اند.
منابع:
1.شفیعی كدكنی،محمدرضا؛صور خیال درشعر فارسی،تهران،آگاه،1370،ص84
2.دهخدا،علی اكبر؛امثال و حكم،تهران،امیركبیر،2537،چاپ چهارم،ج اول
3.سهیلی،مهدی؛ شاهكارهای صائب و كلیم،تهران،علمی،1346،چاپ اول
:: موضوعات مرتبط:
ادبیات ,
,
:: بازدید از این مطلب : 335
|
امتیاز مطلب : 3
|
تعداد امتیازدهندگان : 1
|
مجموع امتیاز : 1
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
